Mükemmeliyetçilik, mükemmellik arayışı içinde yüksek kişisel standartlara ve ulaşılması zor hedeflere sahip olmaktır. Mükemmeliyetçi bireyler, yaptıkları eylemlerde kusursuz olmakta ısrarcı olur, hata yapmaktan ve başarısız olmaktan korkabilirler. Kendilerini ve başkalarını eleştirmeye, kontrol etmeye eğilimlidirler. Mükemmeliyetçiliğin sağlıklı ve sağlıksız halleri vardır. Mükemmeliyetçiliğin sağlıklı ve aydınlık tarafı, yüksek standartlar uğrunda motivasyon, hedef odaklılık ve zorluklara karşı cesur bir tutum sergilemektir. Bu halinde kendine dair olumlu bir algı ve genel olarak süreçten keyif almak vardır. Mükemmeliyetçiliğin karanlık tarafına bakacak olursak, hata yapmaktan korkma, gerçekçi olmayan yüksek beklentiler, eleştiri korkusu gibi özellikleri vardır. Bu mükemmeliyetçilik biçimi uyumsuz davranışlara ve duygusal zorluklara yol açabilir. Bu iki farklı mükemmeliyetçilik biçiminin psikolojik iyi oluşumuza da farklı etkileri vardır.
Mükemmeliyetçiliğin İki Tipi
1. Mükemmeliyetçiliğin Aydınlık Tarafı
Yüksek kişisel standartlara ulaşmak için dengeli bir yaklaşımla yol alır. Mükemmellik arayışı yıpratıcı değil, kişisel gelişim odaklıdır. Genel olarak şu şekilde sonuçlanır:
- Psikolojik iyi oluşu olumlu etkiler. Pozitif mükemmeliyetçi bireylerin mental sağlığı ve yaşam memnuniyeti yüksektir.
- İş motivasyonunu artırır. Genel olarak işe daha fazla bağlılık gösterirler.
- Başarılarından, deneyimlerinden keyif alma ve tatmin olma; stres ve duygusal tükenmişliğin azalması gibi sonuçlar meydana gelir.
- Öz saygıda artış olabilir. Bireyler başarıya ulaştığında kendine olan güveni ve öz saygısı artar. Daha önemlisi, burada kişinin öz değeri başarıya dayalı değildir.
- İddialı hedefler belirlemek ve bu hedeflere ulaşmakta itici bir güç olur. Böylece hem kişisel hem de profesyonel gelişimi destekler.
2. Mükemmeliyetçiliğin Karanlık Tarafı
Olumsuz mükemmeliyetçilikte bireyler gerçekçi olmayan standartlara ulaşmaya yönelik çabaları sonucunda, sıklıkla artan duygusal tükenme ile karşı karşıya kalır. Genellikle aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkar:
- Yanlış yapma korkusu ve yüksek standartlarla karşı karşıya kalma baskısı yüksek seviyede stres ve kaygıya sebep olur.
- Psikolojik iyi oluşu olumsuz etkiler. Depresyon ve yetersizlik hissine yol açabilir.
- Hata yapma korkusu, risk almaya veya yeni şeyler denemeye engel olur.
- Yaşam memnuniyetinde azalır.
- Öz değeri ve öz saygıyı olumsuz etkiler. Kişiye değerinin başarıya, başkalarının onayına bağlı olduğunu düşündürür.
- Yüksek standartlar ve eleştiriler, iletişim ve ilişkileri zorlayarak sosyal izolasyona neden olabilir.
- Hata yapma korkusundan dolayı adım atmamak, bireye iyi gelebilecek fırsatları da kaçırmasına neden olur, bu da kişisel ve profesyonel gelişimi olumsuz etkiler.
Eğer mükemmeliyetçi özellikler taşıyorsanız ve bu durumun olumsuz etkilerini tespit edip en aza indirgemek istiyorsanız, günlük hayatınızda uygulayabileceğiniz bazı yöntemler önereceğiz.
Mükemmeliyetçiliğin Yerine Sağlıklı Tutumlar Edinmek için Neler Yapabiliriz?
1- Gerçekçi hedefler belirleyin.
2- Karşılaştırma ve kıyaslama yapmayı azaltmaya çalışın, özellikle kendinizi başkalarıyla kıyaslamayın.
3- Kendinizle olumlu bir diyalog geliştirin, öncelikle yıkıcı eleştirel düşüncelerinizle mücadele etmeye çalışabilirsiniz. Örnek olarak “Hiçbir şekilde hata yapmamalıyım” demek yerine “Hata yapmakta problem yok, bu hatalar öğrenme sürecinin birer parçası” düşüncesini benimseyebilirsiniz.
4- Rahat hissettiğiniz ve kabul gördüğünüz ortamlarda daha çok bulunmaya çalışın.
5- Mindfulness pratikleri yapabilirsiniz. Bu egzersizler gelecek düşünceleriniz ile alakalı kaygılarınızın azalmasını ve anda kalmanızı sağlar. Mindfulness bir işin sonucundan çok sürece odaklanmanıza ve bunun keyfini çıkarmanıza yardımcı olur.
Özet olarak, mükemmeliyetçilik karanlık ve aydınlık yönelimli olmasına bağlı olarak bireyin iş ve sosyal yaşamında hem olumlu hem olumsuz etkiler yaratabilen çok yönlü bir davranış örüntüsüdür. Bu düşünce ve tutumların olumsuz sonuçlarını deneyimliyorsanız değişim için adım atmaya ne dersiniz?
Yazar: Zeynep Yankılıç
Kaynakça
- Geranmayepour, S., & Besharat, M. A. (2010). Perfectionism and mental health. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 5, 643–647. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.158
- Kanten, P. & Yesıltas, M. (2015). The Effects of Positive and Negative Perfectionism on Work Engagement, Psychological Well-being and Emotional Exhaustion. Procedia Economics and Finance, 23, 1367–1375. https://doi.org/10.1016/S2212-5671(15)00522-5