Neden Hayır Diyemeyiz?
Birine, bir şeye karşı hayır diyebilmek birçoğumuz için zorlayıcı olabilir. Ailemiz, arkadaşlarımız bir şey teklif ettiğinde ya da bizden bir şey istediğinde kendimizi evet derken, onaylarken bulabiliriz. Çünkü evet demek bazen hatta çoğu zaman hayır demekten daha kolay gelebilir. Hayır dersek sosyal ilişkilerimizin bozulabileceğinden, çevremizin bize karşı daha negatif bir tutum sergileyebileceğinden çekinebilir veya bencil davrandığımızı ve insanları hayal kırıklığına uğrattığımızı düşünebiliriz. Bu durumun özellikle özgüven düşüklüğü yaşayan bireyler, insanları sürekli memnun etmeye çalışan, başkalarını sık sık önceliklendiren bireylerde daha yaygın olduğu görülüyor. Bu davranış içinde bulunan bireyler “sosyotropi” kişilik özelliğiyle de iç içedirler. Sosyotropik kişilik özelliğine sahip bireyler, başkalarına olan yatırımları kendilerine olan yatırıma kıyasla daha çok önemser ve önceliklendirirler. Sosyal anlamda pozitif etkileşim gösterme eğiliminde olurlar. Çevremiz tarafından sürekli onaylanmak ve sevilmek istemeye yatkın olabiliriz. Fazla mükemmeliyetçi olmak da hayır diyememeyi beraberinde getirebilir. İlişkilerde asla bir sıkıntı olmamasına, karşı tarafın her dediğini aynı fikirde olmadığı zamanlar da bile onaylamaya yatkın olabilirler. Bunlara ek olarak, geçmişte kötü deneyimler yaşamak, örneğin zorbalığa uğramak, arkadaşların baskı kurması gibi durumlar bir daha aynı sıkıntıları yaşamamak için bizleri ileriki yaşantımızda sürekli evet demeye, kendi fikrimizi-duygumuzu paylaşmamızı engellemeye yönlendiren bir faktör olarak gösterilebilir.
Günlük hayatımızdan bu konu hakkında örnek verecek olursak, bütün gün çok yoruldunuz ve akşam arkadaşınız sizi bir partiye çağırdı. Aslında içinizden hayır demek geliyor ama gitmezseniz arkadaşınızı kıracakmışsınız, aranız bozulacak ve sonrasında büyük bir suçluluk duyacakmışsınız gibi hissediyorsunuz. Bu çelişkiyi belki siz de sık sık deneyimliyorsunuzdur. Peki ama sizce bu durum evet dedikten sonra da size yine de mutluluk ve huzur veriyor mu veya iyi oluşunuzu destekliyor mu? Gerçekten içten istediğimiz şeylere evet dediğimizde huzur ve mutluluk büyük bir olasılıkla beraberinde gelebilir ancak baskı altında hissederek evet dediğimizde bu daha sonrasında stresli hissetmemize neden olabilir. Hayır dediğinizde bir kişiyi reddetmiş gibi hissedebilirsiniz fakat gerçekte sadece bir teklifi reddetmiş olursunuz. Bu gerçeği ayırt etmek hayır demenizi kolaylaştıracaktır.
Hayır Demenin Önemi
Hayır demek genellikle kötü bir şeymiş gibi algılanır ancak aslında bizleri daha güçlü yapan bir tutum olabilir. Sağlam bir duruş sergilememize, sınırlarımızı çizmemize yardımcı olur. Bu nedenle geliştirmemiz gereken önemli bir konudur. Geliştirmek için, evet dediğiniz şeylerin bir listesini yapabilirsiniz. Evet derken o an ne düşündüğünüzü, hissettiğinizi, evet dedikten sonra pişman olup olmadığınızı yazabilirsiniz. Bunun doğrultusunda sonrası için daha farklı bir yol izlemeye çalışabilirsiniz. Karşımızdakini incitmeden, kırmadan pozitif bir tavırla hayır demek ilişkilerimizi daha sağlıklı, daha sağlam, daha özgür bir şekilde yaşamamıza ve sürdürebilmemize katkıda bulunur. Örneğin, “Hayır, şu an maalesef sana yardımcı olamayacağım ama başka bir zaman tabii ki elimden geleni yapabilirim”diyebilirsiniz. Sizin değerlerinizle, bakış açınızla paralel olan şeylere evet demeyi amaçlayabilirsiniz. Bu şekilde hem siz daha iyi hissedebilirsiniz hem de karşınızdakine de daha faydalı olmuş olursunuz. Evet dediğiniz şeye yönelik kendinizi daha fazla adayabilir, zaman ve enerjinizi daha iyi aktarabilirsiniz.
İçinizden gelmeyen şeylere nazik bir şekilde hayır demek, aslında hem kendinize hem de karşınızdakine saygı duyduğunuz ve dürüst olduğunuz anlamına gelebilir. Sınırlarınız sizin “hayır” dediğiniz şeylerle şekillenir ve insanlar buna saygı duyup hoşgörü ile yaklaşmaya başlarlar. Hayır demek iyi oluşumuzu pozitif bir şekilde etkiler ve arkadaş, aile ilişkilerimizi daha sağlıklı kılar. Sosyal ilişkilerimizde olduğu gibi iş hayatımızda da hayır demekte zorlanabiliriz. Örneğin yeni önemli bir proje yapmanız teklif edilebilir ama o an mevcut yoğunluğunuz çok fazladır ve buna evet derseniz o anki yapmanız gereken şeyleri bütün konsantrasyon ve motivasyonunuzla yapamayabilirsiniz. Bu da iş kalitenizi olumsuz bir şekilde etkileyebilir.
Özetleyecek olursak, sosyal ilişkilerimizde veya iş çevremizde hayır diyebilmek için kendinize sorular sorabilir, bir öz değerlendirme yapabilirsiniz. Evet dersem kendi hedeflerim, önceliklerim sekteye uğrar mı? Sonrasında pişman olur muyum? Karar vereceğim konu değerlerimle çelişir mi? Evet demek beni sonrasında daha stresli yapar mı? İyi oluşumu kötü etkiler mi? Cevaplarınız aracılığıyla belki de bundan sonra daha rahat ve kendinize güvenen bir şekilde hayır diyebilirsiniz.
Hayır Diyebilmek için Yapabilecekleriniz
- Kendinize sorular sorabilir, öz değerlendirme yapabilirsiniz.
- İhtiyaçlarınıza kulak vermeye çalışabilirsiniz.
- “Evet dersem kendi hedeflerim, önceliklerim sekteye uğrar mı? Sonrasında pişman olur muyum? Karar vereceğim konu değerlerimle çelişir mi? Evet demek beni sonrasında daha stresli yapar mı? İyi oluşumu etkiler mi?” Kendinize böyle sorular sorarak bir yol haritası çizebilirsiniz.
- Hayır demek için doğru kelimeleri seçmekte zorlanıyorsanız, “Şu an malesef çok doluyum, başka zaman yardım etsem olur mu?” veya “Başka birine sözüm var, başka bir zaman için plan yapalım mı?” gibi cümleleri yardımcı olması için tercih edebilirsiniz.
- Küçük adımlarla başlayın. Örneğin ilk olarak biriyle mesajlaşırken veya telefonda konuşurken hayır demeye çalışın. Daha sonra kendinizi geliştirdikçe hayır demeyi hayatınızın diğer alanlarına da yansıtmaya çalışabilirsiniz.
- Pozitif içsel diyalog yapmaya çalışabilirsiniz. Kendinize değerli biri olduğunuzu, kendi hedeflerinizin de değerli olduğunu söyleyin. Böylece kendinize zaman ayırmanın önemini hatırlayabilirsiniz.
Yazar: Psikolog Aylin Özyurt
Kaynakça
AlMahmoud T, Hashim MJ, Naeem N, Almahmoud R, Branicki F, Elzubeir M. Relationships and boundaries: Learning needs and preferences in clerkship medical environments. PLoS One. 2020;15(7):e0236145. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0236145
Brothers, C. (2005). Language and the pursuit of happiness: A new foundation for designing your life, your relationships & your results. Naples, FL: New Possibilities Press.
Ury, W. (2007). The power of a positive no: How to say no and still get to yes. New York, NY: Bantam.