Büyük ya da küçük her durumda harekete geçmek için motivasyona ihtiyaç duyarız. Bazı olaylar için daha heyecanlı ve istekli oluruz, bazı durumlarda ise harekete geçmek içimizden hiç gelmez. Bu farkın temel nedeni motivasyondur. Kişiden kişiye ve durumdan duruma azalabilir veya türü değişebilir. Motivasyon iç ve dış olarak ikiye ayrılır. İçsel motivasyon, bir işi kendi isteğimiz ve kendi mutluluğumuz için yaptığımız anlamına gelir. Dışsal motivasyon ise bir sonuca ulaşmak için yaptığımız eylemleri tanımlar. Örneğin, dışarı çıkarken kendimizi iyi hissetmek için güzel giyiniyorsak bu içsel motivasyonumuz ile açıklanabilir. Eğer toplum tarafından kabul görmek ve bir sosyal gruba dahil olmak için güzel giyiniyorsak bu dışsal motivasyondur. En bilinen dış motivasyon ise paradır. Motivasyonun kaynağını ve bizi harekete geçirecek kaynakları bilmek işlerimizde daha başarılı olmamıza yardımcı olur.
İçsel Motivasyon
Ryan ve Deci tarafından ortaya atılan Self Determination Theory (Öz Belirleme Kuramı) motivasyonu açıklayan teorilerdendir. İçsel motivasyon için üç şeye ihtiyaç duyulur:
1. Otonomi: Seçimlerimizi kendimiz yaptığımıza emin olmamızdır.
2. Yetkinlik: Yapacağımız işi başarabileceğimize dair inancımızın olmasıdır.
3. Bağlılık: Başkalarıyla anlamlı ilişkiler kurma ihtiyacımızdır.
Bu üç ihtiyaç karşılandığında motivasyonumuz artar.
İçsel Motivasyona Farklı Bakış Açıları
İçsel motivasyon çeşitli teoriler arasında tartışma konusu olmuştur. Skinner’ın teorisine göre, operant conditioning (edimsel koşullanma), tüm davranışların bir ödül tarafından motive edildiği savunulmuştur. Ödül işin kendisinde olduğu zaman içsel motivasyonun ortaya çıktığını iddia etmiştir.
Bir başka bakış açısı ise Hull’dan gelmiştir. Ona göre psikolojik ihtiyaçlarımızı karşılayan hareketler, içsel motivasyonumuzun kaynağıdır. Temel ihtiyaçlarımızın karşılanmasının içsel motivasyonun kaynağı olup olmadığı üzerine araştırmalar yapmıştır.
Son olarak, Ryan ve Deci’ye göre ise içsel motivasyonun çıkış noktası psikolojik ihtiyaçlarımızdır. Bu görüşün temeli öz belirleme kuramına dayanır. Aynı zamanda yaptığımız işin ilgi çekici olması gerektiğini vurgulamışlardır.
İçsel motivasyonumuzun yüksek olması yaptığımız işin kalitesini artırır. Dışsal motivasyon ile yaptığımız işler bir şekilde tamamlanır fakat kalitesine önem vermeye yeterince odaklanmayabiliriz veya verdiğimiz önem, alacağımız ödüle göre değişir. Diğer taraftan, kendi ilgimizden dolayı yani içsel motivasyon ile yönlenen işlerde değişik fikirler üretmemiz ve yaratıcı olmamız daha olasıdır.
Malone ve Leeper içsel motivasyonu artıran temel faktörleri belirlemişlerdir:
- Zorluk: Kişinin hedefinin ulaşılabilir olduğu fakat çok da kolay ulaşılamadığı durumlar
- Merak: Kişinin ilgisini çeken durumlar
- Kontrol: Kişinin çevresi ve kendisi üzerinde kontrolü olan durumlar
- İş birliği ve rekabet: Başkaları ile yardımlaşabilicekleri ve performanslarını karşılaştırabilecekleri durumlar
- Tanıma: Başarılarının başkaları tarafından da görüleceği durumlar
Dışsal Motivasyon
Dışsal motivasyon ile yaptığımız işlerden zevk almamız bir zorunluluk değildir. Genellikle, hedefimize ulaştığımızda sahip olacağımız şey için yapmaya devam ederiz. Skinner, içsel motivasyonu açıkladığı gibi dışsal motivasyonu da açıklamıştır. Ödüle ve kazanca dayalı olan bu motivasyon edimsel koşullanmadır.
Dışsal motivasyonla bir hedefe ulaşma sürecinde etkili olabilecek bazı yöntemler:
- Küçük hedefler belirlemek:
- Davranışı ödüllendirmek:
- Kendinize karşı anlayışlı olmak:
Sonuç olarak, bir motivasyon şekli diğerinden daha iyi olduğunu söyleyemeyiz. Dışsal motivasyon sayesinde de birçok işi başardığımızı kendi hayatımıza bakarak anlayabiliriz. Hayatımızın farklı alanlarında önümüze çıkan işlerin tümü ilgimizi çekmeyebilir, bu gibi durumlarda da dışsal motivasyonun faydasını çokça görebiliriz. Hem küçük hedeflere ulaşmamıza hem de uzun süreli hedeflerimizde devam etmemize yardımcı olur. Uzun süreli işlerde küçük teşviklerin işe yaradığı görülmüştür. Böylece motivasyonumuz düştüğü zaman tekrardan artırabilmek için fırsat doğar. Buna karşın, dışsal motivasyonu aşırı derecede tetiklemeye çalışmak, yani gereğinden fazla ödüllendirilmek ise motivasyonumuzu kötü etkiler. Artırmaya çalışırken istemeden azalmasına yol açar.
Yazar: Psikolog Lara Kartal
Kaynakça
- Boedecker J, Lampe T, Riedmiller M. Modeling effects of intrinsic and extrinsic rewards on the competition between striatal learning systems. Front Psychol. 2013;4:739. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2013.00739
- Jovanovic D, Matejevic M. Relationship between rewards and intrinsic motivation for learning – researches review. Procedia - Soc Behav Sci. 2014;149:456-460. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.08.287
- Lally, P., van Jaarsveld, C. H. M., Potts, H. W. W., & Wardle, J. (2009). How are habits formed: Modelling habit formation in the real world. European Journal of Social Psychology, 40(6), 998–1009. https://doi.org/10.1002/ejsp.674
- Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary educational psychology, 25(1), 54-67.