Sınırlar, başkaları tarafından bize nasıl davranılmasını istediğimiz ve diğer insanlara nasıl davrandığımız konusunda çizdiğimiz çerçevedir. İlişkilerde sağlıklı sınırlar bireylerin kişisel alanına karşılıklı olarak saygı duyulduğunda oluşur. Araştırmalar, sağlıklı ve esnek sınırları olan ailelerde her bireyin, kendine özgü ilgi alanları ve becerileri olan bir kişiye dönüşebildiğini göstermiştir. Sağlıklı sınırlara sahip olmak bize yaşam boyunca psikolojik iyi oluş, öz kontrol ve öz saygı duygusu verir.
Herkesin fiziksel, zihinsel, duygusal, cinsel, maddi ve zamansal olarak sınırları vardır. Bu sınırlar kişiden kişiye, kültürden kültüre, ilişkilerimize ve çevreye göre değişir. Örneğin arkadaşlarınızla eğlenirken sınırlar genellikle esnektir. Herkes birbiriyle yakın olduğu için sınır koymaya bazen gerek bile kalmayabilir. Ancak bir iş toplantısında sınır koymak önemli bir rol oynar çünkü kendimizi daha resmi olmamızı gerektiren bir durumun içinde bulabiliriz. Halka açık alanlarda uygun görülen fiziksel yakınlığın düzeyi de kültürden kültüre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, Japonya’da insanlar kişisel alanlarına oldukça önem verirler ve fiziksel temasın bir sınırı, limiti vardır. Ancak bir Akdeniz Ülkesi olan İtalya’da bu durum tamamen farklıdır. Fiziksel temas ile iletişim kurmaktan kaçınmazlar.
Peki nasıl sağlıklı sınırlar koyabiliriz?
Öncelikle, kişisel farkındalık sağlıklı sınırlar koymamızdaki en önemli gerekliliklerden biri diyebiliriz. Kendimizden beklentilerimizi, başkalarından beklentilerimizi, hangi durumlarda rahat olup olmayacağımızı net bir şekilde belirlemek iyi bir fikir olabilir. Sağlıklı sınırlar koymak net olmamızı sağlayan iyi iletişim becerilerini beraberinde getirir. Bazı zamanlarda kendimizi daha öz güvenli hissederiz ve çevremizdekilerle iletişim başlatmak için daha istekli oluruz. Duygu ve düşüncelerimizi daha etkili bir şekilde ifade edebiliriz. Sınırlarımızı kendimize ve çevremize duyarlı bir şekilde istek ve önceliklerimizi belirterek koyabiliriz. Sağlıklı sınırlar koymak için bu üç adımı takip edebilirsiniz:
- Olabildiğince açık ve net olmayı deneyin.
- İsteğinizi, neyden hoşlanıp hoşlanmayacağınızı doğrudan iletmeye çalışın.
- Ortaya çıkan her türlü rahatsızlığı örneğin; suçluluk, utanç veya pişmanlık kabul etmeye çalışın. Bu adım daha çok sınırları zayıf olan veya insanları sürekli memnun etmeye çalışan bireyler için yaygındır.
- Yapmak istemediğiniz herhangi bir şeyi reddetmek
- Duyguları olduğu gibi yansıtmak
- Dürüst bir şekilde deneyimlerden bahsetmek
- Biriyle bir sıkıntı yaşandığında başka kişileri araya katmadan doğrudan o kişiyle bunu paylaşmak
- Beklentilerinizi başkalarının üstüne düşünerek çözmesine olanak sunmadan direk net bir şekilde yansıtmak
Sağlıklı sınırlar koymayı farklı alanlarda inceleyebiliriz. Bunlardan bir tanesi duygusal olarak ne kadar açık olduğumuzu belirleyen duygusal sınırlarımızdır. Hayatta bazı zamanlarda başımız sıkıştığında, hepimiz biraz desteğe ihtiyaç duyarız. Ancak, her zaman insanlara yardım etmek için müsait olamayabiliriz çünkü kendi önceliklerimiz baş gösterebilir. İlk olarak kendi sağlığımız için kendi öz bakımımızı sağlamalıyız. Başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarımızın önüne koymak tükenmişliğe yol açabilir. Sınırlarımızı zorlarlarsa bu ilişkimizi dengesiz ve sorunlu bir hale getirebilir.
İş hayatındaki sınırlara baktığımızda bu durum gittikçe hayatımıza uzaktan veya hibrit çalışma formatları girdiği için zor bir hale gelmiştir. Bu durumda bir çalışma programı belirleyip işiniz saatleri dışında bilgisayarımızı kapatıp kendimize zaman ayırmamız daha sağlıklı olacaktır. Profesyonel bir iş ortamı için bir sorun yaşadığımızda kime ulaşacağınızı bilmek, ayrıca çalışma arkadaşlarımızla kendimize ve konu dahilindeki diğer kişilere saygı çerçevesinde paylaşım yapmak sağlıklı sınırları sürdürmek için önemli olabilir.
Arkadaşlık ilişkilerinde sağlıklı ilişkiler yaratmak için pozitif olmak, tutarlılık ve savunmasızlık gereklilikler arasındadır. Bir arkadaşlığın sağlam bir şekilde devam etmesinde saygı ve güven çok önemli bir yere sahiptir. Güvendiğimiz ve huzurlu hissettiğimiz bir arkadaşlıkta koyduğumuz sınırları yeri geldiği zaman kaldırabilir ve duygu ve düşüncelerimizi en doğal haliyle yansıtabiliriz. Bu durum romantik ilişkilerimizde de önemlidir. İki tarafta birbirinin değerlerine, önceliklerine ve isteklerine saygılı ve duyarlı olduğunda daha sağlıklı bir ilişki kurabiliriz. Özetle, sınırlarımızı oluştururken ve belirtirken ailemizin, arkadaşlarımızın, iş çevremizin ve partnerimizin saygı ve hoşgörü içinde davranması gerektiği gibi bizlerin de aynı şekilde davranması psikolojik iyi oluşumuzu iyileştirir. Sağlıklı sınırlar koyamadığınızı düşünüyorsanız nedenlerini anlamak için kendinize bu konuda yakından bakabilirsiniz.
Yazar: Psikolog Aylin Özyurt & Psikolog Ayşe Erol
Kaynakça
Aiyegbusi, A. & Kelly, G. (2012). Professional and therapeutic boundaries in forensic mental health practice. Jessica Kingsley Publishers.
Erdem G, Safi OA. The cultural lens approach to Bowen family systems theory: contributions of family change theory: Bowen family systems and family change. J Fam Theory Rev. 2018;10(2):469-483. https://doi.org/10.1111/jftr.12258
Katherine, A. (2010). Boundaries: Where you end and I begin. Hazelden Publishing.
Tawwab, N. G. (2021). Set boundaries, find peace: A guide to reclaiming yourself. Little, Brown Book Group.