Tükenmişlik (burnout) günümüz şartlarında herkesin başına gelebilecek bir durum haline gelmiştir. Peki tükenmişlik sendromu nedir? Tükenmişlik, ilk kez 1974’te, “başarısız olma, yıpranma, enerjinin ve gücün azalması ya da tatmin edilemeyen talepler neticesinde kişinin öz kaynaklarında meydana gelen tükenme durumu” olarak tanımlanmıştır. Uzun süren stres hali duygusal, fiziksel ve kimi zaman da zihinsel yorgunluğa yol açar. Genellikle iş memnuniyetinde düşüşe neden olur, verimliliğimizi düşürür ve iş motivasyonumuzu azaltır. İş yerinde maruz kaldığımız stresi, sağlıklı bir biçimde yönetemediğimiz durumlar da tükenmemize neden olur. Bunlara ağır çalışma temposu, kontrolü kaybetme hissi, üretme ve zaman baskısı gibi durumlar örnek verilebilir.
Tükenmişlik Sendromunun Evreleri
Edelwich ve Brodsky’e göre tükenmişlik birdenbire ortaya çıkmayan ve dört evre ile tanımlanabilecek bir sendromdur:
1. Evre: Şevk ve İdealistik Coşku Evresi:
Yüksek bir mutluluk ve motivasyonun olduğu evredir. Kişi stresli çalışma koşulları, uykusuzluk ve diğer olumsuz koşullara rağmen mesleğini her şeyin üstünde tutmaktadır.2. Evre: Durgunluk Evresi:
Beklentileri karşılayamayan kişide hayal kırıklıkları yaşanır ve doyum azalmaya başlar. Kişi için işin önemi azalmıştır ve işini severek yapmamaktadır.
3. Evre: Engellenme Evresi:
Bu evrede kişi sistemi ve çalışma şartlarını değiştirmenin zor olduğunu anlayarak kendini engellenmiş hisseder. İş anlamını ve değerini yitirmektedir.
4. Evre: Apati - Umursamazlık Evresi:
İşten kopma, işe gelmeme veya geç gelme eğilimi ve umutsuzluk gözlenir. İş yaşamı kişi için kendini gerçekleştirme alanı olmak yerine mutsuzluk veren sıkıntılı bir yer haline gelmektedir.Belirtileri
Tükenmişliğin pek çok sinyali vardır ve bunlar kişiye göre değişebilir. Tek bir belirti ile karar vermek çok doğru olmaz.
- İşinizi hiç olumlu bir şekilde göremiyorsanız ve hep negatif yanlarını algılıyorsanız,
- Motivasyonunuz düşükse,
- Hem fiziksel hem de psikolojik olarak yorgun olduğunuzu hissediyorsanız,
- Baş ağrısı, mide sorunları yaşıyorsanız,
- İş dışında gündelik hayattaki çoğu şeyi görev olarak görmeye başladıysanız,
- Keyif aldığınız şeylerden artık keyif almıyorsanız,
- Öğrenme güçlüğü, odaklanma problemleri yaşıyorsanız,
- Hayata dair beklentileriniz azalmışsa, tükenmişlik sendromu yaşıyor olabilirsiniz.
Tükenmişlikle Bağlantılı Durumlar
Tükenmişlik, anksiyete ve stresle birlikte görülebilir. İş stresini yönetmekte zorlanan kişilerde bu durum sıklıkla anksiyete ile birlikte ortaya çıkar. Araştırmalara göre tükenmişlik sendromuna yakalanan kişiler aynı zamanda anksiyete ve depresyon belirtileri bildirmişlerdir. Bunun yanı sıra mükemmeliyetçi bireyler kendilerine yüksek standartlar belirledikleri için iş yerinde strese çok fazla maruz kalırlar. Bununla doğru orantılı olarak tükenmişliğe yakalanma riskleri yüksektir. Kişiler kendi kendini alkol gibi maddeler ile tedavi etmeye çalışınca da durum daha da kötüleşir. Bu bir döngü olarak devam eder ve ne zaman stresli hissetseler alkole başvuracakları için de gerçek bir çözüm bulunamaz.
Tükenmişlik Sendromuna Yakalandığımızda Yapabileceklerimiz
-Vücudunuza ve zihninize iyi bakın.
Sağlıklı yaşam adına rutin oluşturun. Spor yapmaya gayret gösterin, yediklerinize dikkat edin, ekran sürenizi azaltın. Zihninize iyi gelen öz bakım rutinleri oluşturun.
-Size kötü hissettiren problemleri belirleyin.
İş yükü, kontrolsüzlük, kazandıklarınız, anlaşmazlıklar, ortam ve değerleriniz gibi konularda sıkıntı yaşıyorsanız bunların kaynağını belirleyin ve çözüm için adım atın.
-Gelecekte kendinizi nerede gördüğünüzü kararlaştırın.
Kendinizi işle bir bütün hissetmek için neler yapabileceğinize odaklanın. Değerlerinize ve hedeflerinize uygun bir konumda olup olmadığınızı gözden geçirin. Size daha uygun bir seçenek olup olmadığına bakın.
-İşinizi tekdüzelikten çıkarmak için farklı yollar deneyin.
Taze bir bakış açısıyla görevlerinizi yeniden gözden geçirin. Sıkıntılar, iyi oluşunuzu olumsuz etkiliyor ve çözülemeyecek durumda ise iş değiştirme seçeneğini değerlendirebilirsiniz.
-İş bölümüne önem verin.
Sizin dışınızda da o işi yapabilecek biri olabilir, tüm yükü kendi üzerinize almak yerine bazı işleri paylaşın veya delege edin.
-Zamanınızı iyi değerlendirin.
İş dışında sizi mutlu eden aktivitelere zaman ayırın ve işinizi hayatınızın tek odağı olmaktan çıkarın.
-Sosyal ve profesyonel destek alın.
Aile ve arkadaşlarınızdan, başa çıkmakta zorlandığınız durumlarda da bir uzmandan destek almaktan çekinmeyin.
Yazar: Psikolog Lara Kartal & Psikolog Ayşe Erol
Kaynakça
Ahola, K. (2007). Occupational burnout and health (Doctoral dissertation). University of Helsinki, Finland.
Bakker, A. B., & Costa, P. L. (2014). Chronic job burnout and daily functioning: A theoretical analysis. Burnout Research, 1(3), 112–119.
Bianchi, R., Schonfeld, I. S., & Laurent, E. (2015). Is it time to consider the “burnout syndrome” a distinct illness? Frontiers in Public Health, 3, 158.
Freudenberger, H.J. (1974), Staff Burn-Out. Journal of Social Issues, 30: 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
Edewich, J., & Brodsky, A. (1980). Burnout: Stages of Disillusionment in the Helping Professions. New York: Human Services Press.
Göktepe, A. (2016). Tükenmişlik Sendromu, Nesil Yayınları, İstanbul.