Yas Sürecinin Dinamikleri, Yaslı Sevdiklerimize Nasıl Destek Oluruz?

Yas Sürecinin Dinamikleri, Yaslı Sevdiklerimize Nasıl Destek Oluruz?

Yas, kayıpların sonucunda verdiğimiz kuvvetli ve doğal bir tepkidir. Kişiden kişiye tepkilerimiz, yaşadığımız duygular ve hislerimizi dışavurma yollarımız farklılık gösterse de sevdiğimiz, değer verdiğimiz herhangi bir şeyin kaybı bizi derinden üzer ve yas duygusu yaşamaya başlarız. Yas, sadece sevdiğimiz bir kişinin kaybıyla değil, aynı zamanda herhangi bir doğal afet sonucu evimizin kaybı, çok sevdiğimiz bir evcil hayvanımızın kaybı, sevgilimizden veya eşimizden ayrılma süreciyle de ortaya çıkar. Yas sürecinde yaşanan kayıp; üzüntü, öfke, hayal kırıklığı, kafa karışıklığı ya da rahatlama gibi çeşitli tepkilere yol açabilir. Bu süreç herkes için oldukça kişisel bir deneyim olsa da, ortak olarak deneyimleyebildiğimiz belirli yas evreleri vardır. Elisabeth Kübler-Ross, yasın evrelerini aşağıdaki şekilde açıklamıştır. Bu evreler, ortaya çıkan derin acı ile başa çıkma yolları olarak görülür.

Yas Evreleri

1-İnkar Evresi: İlk evre reddetme evresidir. Bu evrede kişi yaşanılan kaybı kabul etmekte zorlanır ve yaşanan acıyı henüz tam olarak hissetmez. Kaybı inkar ederek veya yaşananları reddederek duygusal bir savunma mekanizması geliştirir. Fakat aynı zamanda bu savunma mekanizması onun bu acıyla başa çıkmasına ve hayata devam etmesine katkıda bulunur.

2- Öfke Evresi: Reddetmenin devam edemeyeceğini fark edince kişi öfkelenmeye başlar. Bu öfke cansız nesnelere, tamamen yabancı insanlara, aileye ve herhangi bir arkadaşa yönelebilir. Genellikle başına gelen bu olayı hak etmediğini düşünür, “Neden ben?” diye sorgulamaya başlar.

3- Pazarlık Evresi: Bu aşamada kişi, yas nedeninden kaçmaya çalışır. Genellikle bu süreçte “keşke” der. Örneğin, “keşke o zamanlar oraya birlikte gitseydik” veya “keşke o zaman ona böyle davranmasaydım” gibi pişmanlık içeren sözleri ve düşünceleri aklından geçirir. 

4- Depresyon Evresi: “Çok üzgünüm, neden başka şeylerle uğraşayım?” düşüncesi mevcuttur. Ölümlülüğün farkına varmasından dolayı bu duyguya kapılır.  Bu, yasın sessiz aşamalarından biri olabilir ve hiçbir zaman bu acının bitebileceğini düşünmez, sanki bu duygu bütün hayatı boyunca kendisiyle birlikte gelecekmiş hissine kapılır.

5- Kabullenme Evresi: Bu evre yas aşamalarının sonuncu evresidir. Kişi bu evrede kaybın gerçekliğinin farkına varıp kabullenmiştir. Belki kaybı kabul ettiği söylenemez fakat hayatına devam etmenin bir yolunu bulduğu söylenebilir.  

Bu aşamaların bir sırası olsa da herkesin bu sırayla deneyimlemesi beklenmez. Yas, fazlasıyla kişisel bir tecrübedir, bundan dolayı bu evrelerdeki kişilerin durumları değişiklik gösterebilir.  Bir evre bir kere yaşandı diye tekrar yaşanmayacağı anlamına gelmez, birçok kez tekrar edebilir veya bazı evreler diğerlerinden daha uzun veya kısa sürebilir. Bu evrelerin yanı sıra farklı yas modelleri de mevcuttur.

 

Bazı Yas Modelleri

1- Devam Eden Bağlar Modeli:

Kayıpla başa çıkma sürecinde yardımcı olmak için çıkarılmış bir modeldir. Bu model sevdiğimiz bir kişiyi kaybettiğimizde bundan sonraki süreçte de bağımızın tamamen kopmaması gerektiğini savunur. Kaybedilen kişiyle duygusal ve zihinsel bir bağlantının devam edebileceğini öne sürer. Bu bağlar inkar değildir, şimdiki zamanda zenginleştirilmiş bir işlev için kaynaklar sağlayabilir. Örnek olarak ölen kişiyle ilgili anıları paylaşmak, ölen kişinin yaptığı rutinleri devam ettirmek veya kaybı sonrası farklı bir bağ sürdürmek bu modele örnek olabilir.

2- Anlam Yapma Teorisi:

Travmatik deneyimler, zorlu olaylar veya büyük kayıplar karşısında insanların bu deneyimlere anlam yükleme süreçlerini içerir. Bu teori, insanların ölümü anlamlandırmalarına ve ölen kişiyle olan bağlanma ilişkilerini yeniden düzenlemelerine, hayata yeniden uyum sağlamalarına yardımcı olmaya odaklanır.

3- İkili İşlem Modeli:

 Yas ve kayıpla başa çıkma sürecini açıklayan bir teoridir. Bu model, yas sürecinde insanların kayıp ve yeniden uyum sağlamak arasında gidip geldiğini savunur. Bu, aslında sağlıklı ve dinamik bir süreçtir, kişi hem kaybıyla yüzleşir ve acısını hissetmeye devam eder hem de günlük ihtiyaçlarını ve görevlerini yerine getirir, yeni hayatına uyum sağlamaya çalışır.

Yas, bireylerin kayıplarıyla başa çıkma sürecinde yaşadıkları psikolojik ve duygusal tepkilerdir. Yas süreci karmaşık ve kişisel olabileceğinden farklı türde yas tepkileri tanımlanmıştır.


Bazı Yaygın Yas Türleri

-Akut Yas: Kaybın hemen ardından ortaya çıkan ve genellikle kısa süreli olan doğal bir tepkidir. Bu süreçte kişi kaybın gerçekliğini kabullenmeye ve yaşamını yeniden düzenlemeye çalışır.

-Patolojik Yas: Normal yas tepkilerinin aşırı ve sağlıksız bir boyuta ulaştığı bir durumdur. Kişinin günlük işlevlerini ciddi şekilde etkiler ve zihinsel sağlığı üzerinde olumsuz sonuçlara yol açabilir. (Depresyon, anksiyete vb.)

-Travmatik Yas: Ani ve beklenmedik bir kayıp sonucu ortaya çıkan bir yas tepkisidir. Bir kaza sonucu ölüm, şiddet içeren bir olay ya da intihar gibi travmatik durumlar örnek verilebilir.

-Maskelenmiş Yas: Kişinin yas tuttuğunu kabul etmediği veya farkında olmadığı durumlardır.

-Uzamış Yas: Kişinin kaybının üzerinden çok zaman geçmesine rağmen yas sürecini tamamlayamaması durumudur.

-Gecikmiş Yas: Kişinin kayıptan sonra hemen yas tepkisi vermediği ve bu tepkilerin daha sonra ortaya çıktığı bir durumdur.

-Kronik Yas: Kişinin yas sürecini aşırı derecede uzun süre yaşadığı ve kayıptan yıllar sonra bile yas belirtileri göstermeye devam ettiği bir durumdur.

 

Yas Sürecinden Geçenlere Nasıl ve Hangi Konularda Yardımcı Olabiliriz?

  • Empati kurarak karşınızdakini dinlemeye çalışabilirsiniz. Bu süreci yaşayan kişiyi konuşmaya zorlamadan, yargılamadan dinlemek ve kişinin ne hissettiğini kabul etmek faydalı olabilir.
  • Kültürü ve inancı doğrultusunda cenaze vb. törenleri yapabilmesine yardımcı olabilirsiniz.
  • Kaybın gerçekliğini belirten bir dil kullanmaya özen gösterin (Örneğin “Eşiniz nasıl bir insandı” gibi di’li geçmiş zaman kullanmak).
  • Gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olabilirsiniz. Örnek olarak “Bu hafta senin için yemek yapabilirim” gibi teklifler edebilirsiniz.
  • Bu süreçte olan bireylere sabırlı ve tutarlı yaklaşabilirsiniz. Yas süreci zaman alan bir süreçtir. Kişinin hızlı bir şekilde normale ve eski haline dönmesini beklememeniz gerekir. Sizden bu duruma karşı saygı ve hoşgörü beklerler.
  • Duygusal destek sağlayabilirsiniz. Örneğin “Yanındayım”, “Seni anlıyorum”, “Bu çok zor olmalı, senin için buradayım” gibi daha anlayışlı sözler söyleyebilirsiniz.
  • Yas danışmanlığı gibi profesyonel yardım almayı önerebilirsiniz.
  • Yas süreci hakkında yakınınızı bilgilendirebilirsiniz. Bu süreç karmaşık ve kişiye özgü olabilir. Yas tutan kişiye yasın evrelerini, bu süreci daha rahat atlatması için destek olunabilecek durumları ve bu sürecin doğal olduğunu destekleyecek konuşmalar yaparak yardımcı olabilirsiniz.
  • Çalışıyorsa çalışma hayatına yönlendirebilir, öğrenciyse okula devam etmesi için destekleyebilir, yaşlıysa veya çalışmıyorsa yeni ilgi alanları bulması için teşvik edebilirsiniz.
  • Yas sürecinde olan kişiler kendilerini sosyal alanlardan uzak tutabilirler. Sosyal bağlarını sürdürebilmeleri ve yalnız hissetmemeleri için bu bireylere fırsatlar sunabilirsiniz.

Yas sürecinde destek görmek veya destek olmak isterseniz "Anma" oyunumuzu satın alabilirsiniz.

Yazar: Zeynep Yankılıç


Kaynakça

Okumalara Dön